* Tiến sĩ NGUYỄN ĐÌNH THẮNG
Trong thời gian gần đây, một số người bắt đầu quan tâm đến đòn bẩy mậu dịch để cải thiện nhân quyền. Hai đòn bẩy mậu dịch mà chúng ta có thể sử dụng hiện nay là: GSP và TPP.
Ngày 9 tháng 5, 2008 Việt Nam nộp đơn xin quy chế Hệ Thống Ưu Đãi Thuế Quan Phổ Quát (Generalized System of Preferences, hay gọi tắt là GSP). Nếu được quy chế này thì Việt Nam sẽ được giảm hay miễn thuế trên nhiều mặt hàng nhập cảng vào Hoa Kỳ. Điều này sẽ giúp Việt Nam phát triển mậu dịch và kinh tế.
Một tuần trước chuyến công du Hoa Kỳ của Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng vào tháng 6 năm 2008, Hành Pháp Bush công bố bắt đầu cứu xét đơn xin GSP của Việt Nam.
Tuy nhiên hai bên gặp phải nhiều nút chặn. Đó là các điều kiện do Luật Mậu Dịch Hoa Kỳ năm 1974 áp đặt đối với quốc gia nào muốn hưởng GSP. Các điều kiện này gồm có:
(1) Thực thi kinh tế thị trường
(2) Tôn trọng tác quyền
(3) Tôn trọng quyền của người lao động
(4) Mậu dịch hai chiều công bằng
(5) Không cưỡng đoạt tài sản của công dân hay công ty Hoa Kỳ
Phòng Đại Diện Mậu Dịch Hoa Kỳ, trực thuộc văn phòng Tổng Thống, đã thực hiện nhiều buổi thương lượng với Việt Nam. Các điều kiện luật định kể trên từng bước được tháo gỡ. Chẳng hạn, Hoa Kỳ chấp nhận lập luận là Việt Nam có kinh tế thị trường mà chỉ đòi hỏi giảm bớt tỉ lệ của khu vực quốc doanh. Thậm chí quyền của công nhân lập nghiệp đoàn tự do và độc lập cũng vậy. Việt Nam lập luận rằng Tổng Liên Đoàn Lao Động Việt Nam tuy không độc lập nhưng có thành lập các ban cố vấn gồm những người độc lập. Hoa Kỳ chấp nhận lý lẽ ấy.
Những tháo gỡ này phần nào do sự vận động bền bỉ từ phía Việt Nam. Chẳng hạn, cứ mỗi lần có dịp tiếp xúc với giới chức cao cấp của Hoa Kỳ, đích thân Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng đứng ra vận động cho GSP: chẳng hạn như ngày 22 tháng 7 năm 2010, khi gặp nữ Ngoại Trưởng Hillary Clinton (http://www.vietnamembassy-brunei.org/vnemb.vn/tin_hddn/ns100723185025?b_start:int=35), và ngày 20 tháng 1, 2012 khi họp với TNS John McCain (http://www.thanhniennews.com/index/pages/20120120-mccain-pledges-more-support-as-meeting-with-vn-pm.aspx).
Trước dấu hiệu Hành Pháp Hoa Kỳ tuần tự tháo gỡ hết mọi điều kiện từ 1 đến 4 để tiến đến ban cấp GSP cho Việt Nam, nữ Dân Biểu Zoe Lofgren (Dân Chủ, CA) ngày 27 tháng 4, 2012 đưa vào Hạ Viện dự luật Fostering Rights through Economic Engagement in Vietnam Act, viết tắt là FREE Vietnam Act (H.R. 5157), nhằm ngăn chặn GSP cho Việt Nam cho đến khi chính quyền Việt Nam cải thiện nhân quyền. Tuy nhiên dự luật này đã không được đưa ra biểu quyết và đã chết vào cuối khoá Quốc Hội nhiệm kỳ 112.
Giữa tháng 8, khi rõ ràng là H.R. 5157 không có cơ hội để được biểu quyết, BPSOS đưa ra chiến dịch “Người Mỹ Gốc Việt Đòi Tài Sản” để nhắm vào điều kiện cuối cùng, số 5, mà Hành Pháp Hoa Kỳ không cả nghĩ đến là vấn đề phải quan tâm để tháo gỡ.
Thực ra, vấn đề tài sản đã được BPSOS đưa ra từ cách đó gần hai năm để chặn việc xoá trắng Giáo Xứ Cồn Dầu: một số công dân Hoa Kỳ có tài sản ở Cồn Dầu. Điểm then chốt này cũng giúp phần ngăn chặn văn kiện thương lượng để cho Tổng Thống Obama ký… (lại một kỳ hạn là cuối năm 2012, cũng đã trôi qua)
Chiến dịch “Người Mỹ Gốc Việt Đòi Tài Sản” đã dùng điều kiện cuối cùng còn lại làm nút chặn tiến trình ban cấp GSP cho Việt Nam.
Để hiểu rõ hơn về thế cờ GSP, xin lưu ý những điểm sau:
– GSP được thông qua và gia hạn định kỳ bởi Quốc Hội như một công cụ tổng quát. Còn quốc gia nào được hưởng GSP thì do Tổng Thống toàn quyền ban cấp vào thời điểm do Tổng Thống ấn định mà không cần xin phép Quốc Hội. Chính bởi vậy DB Lofgren mới phải vội vã đưa ra H.R. 5157 vào cuối tháng 4 năm ngoái để cản chặn nguy cơ điều này sắp xảy ra. Chiến dịch đòi tài sản cùng mục tiêu, nhưng dùng luật đã có sẵn.
– Song song với GSP Hoa Kỳ đang thương lượng đa phương với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, về Hợp Tác Xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Partnership, gọi tắt là TPP). Nếu được TPP thì Việt Nam cũng được miễn trừ thuế nhập cảng và do đó không cần GSP nữa. Khác với GSP, TPP là một thương ước phải được cả lưỡng viện Quốc Hội chuẩn duyệt thay vì Tổng Thống toàn quyền định đoạt.
– Trước đây Hành Pháp Obama dự định hoàn tất thương lượng TPP vào cuối năm 2012. Trước phản ứng mạnh của Quốc Hội, Hành Pháp tuyên bố kéo dài cuộc thương lượng vô hạn định. Tuy nhiên người trong cuộc biết rằng mốc điểm hoàn tất sẽ là cuối năm nay. Từ giờ đến cuối năm là giai đoạn mà các thành phần đặc quyền đặc lợi đang ráo riết vận động cả Hành Pháp lẫn Lập Pháp để cài đặt điều kiện về tác quyền, sự minh bạch, v.v. Chúng ta cần vận động để cài vào đó các điều kiện về nhân quyền.
Tóm tắt lại, Tổng Thống Hoa Kỳ có thể ban cấp GSP bất kỳ lúc nào. Do đó chúng ta cần gài nút chặn.
Còn TPP sẽ phải đi qua thể thức bỏ phiếu tại Quốc Hội. Chúng ta cần vận động Quốc Hội cài đặt các điều kiện về nhân quyền.
